Xem toàn bộ tài liệu Lớp 6: tại đây
- Giải Vở Bài Tập Ngữ Văn Lớp 6
- Tác Giả – Tác Phẩm Văn Lớp 6
- Đề Kiểm Tra Ngữ Văn Lớp 6
- Sách giáo khoa ngữ văn lớp 6 tập 1
- Sách giáo khoa ngữ văn lớp 6 tập 2
- Sách Giáo Viên Ngữ Văn Lớp 6 Tập 1
- Sách Giáo Viên Ngữ Văn Lớp 6 Tập 2
- Bài Tập Ngữ Văn Lớp 6 Tập 1
- Bài Tập Ngữ Văn Lớp 6 Tập 2
Đề bài: Phân tích truyện cổ tích Ông lão đánh cá và con cá vàng
Bài làm
Ông lão đánh cá và con cá vàng của nhà văn Pu-skin là tác phẩm được kể dựa trên truyện dân gian Nga và Đức. Bên cạnh những yếu tố được giữ lại giống với nguyên tác, tác giả đã có nhiều sáng tạo nghệ thuật làm cho câu chuyện trở nên hấp dẫn, chứa đựng nhiều bài học triết lí trong cuộc sống.
Truyện kể về đôi vợ chồng nghèo sống cùng nhau bên bờ biển, trong một túp lều nát. Hai vợ chồng họ kiếm sống qua ngày bằng nghề đánh cá. Một ngày nọ, ông lão bắt được một con cá vàng và sau đó hàng loạt biến cố đã xảy đến với gia đình ông, qua đó bộc lộ những phẩm chất, tính cách của hai nhân vật chính.
Ông lão bắt được cá vàng trong một lần đi thả lưới, nghe những lời cầu xin tha mạng của cá ông đã đồng ý thả nó ra và nói: “Trời phù hộ cho ngươi! Ngươi trở về biển khơi mà vùng vẫy. Ta không đòi gì cả, ta cũng chẳng cần gì” . Nếu là những người khác, chắc đã không bỏ lỡ cơ hội hiếm có này mà đòi tiền bạc, nhà cao cửa rộng, còn ông lão thì tuyệt đối không cần gì. Lão giúp người khác bằng tấm lòng lương thiện, không màng tính tiền bạc, thiệt hơn. Qua hành động, lời nói của ông, cho thấy ông lão là một người hiền lành, thật thà, tốt bụng.
Vì là người thật thà ông lão đã đem chuyện này kể với người vợ của mình. Trái ngược hoàn toàn với người chồng, mụ vợ lập tức mắng: “Đồ ngốc! Sao lại không bắt con cá đền cái gì? Đòi một cái máng cho lợn ăn không được à? Cái máng nhà đã gần vỡ rồi”. Đòi hỏi của bà lão không có gì quá đáng, nó rất thiết thực với nhu cầu của gia đình bà, bởi vậy cá vui vẻ chấp nhận lời đề nghị.
Nhưng sự việc không dừng lại ở đó, khi được đáp ứng yêu cầu về chiếc máng, bà hiểu rằng cá vàng có những quyền năng phi thường, có thể đáp ứng những yêu cầu cao hơn của bà, lòng tham trong mụ trỗi dậy. Mụ lại gọi chồng, chửi mắng và bắt ông phải đòi cá vàng một chiếc nhà rộng. Yêu cầu của bà lão đã tăng lên một bậc về vật chất, nếu chiếc máng lợn có giá trị nhỏ thì ngôi nhà rộng lại có giá trị lớn hơn rất nhiều lần, lòng tham của mụ đã tăng lên một cấp mới. Trước đòi hỏi của vợ, ông lão không hỏi lại lời nào mà lại lủi thủi ra biển lớn cầu cứu sự giúp đỡ của cá vàng. Đứng trước biển lớn đã nổi sóng, cá vàng xuất hiện và ân cần khuyên ông lão “Ông lão ơi! Đừng băn khoăn quá. Thôi hãy về đi. Tôi kêu trời phù hộ cho, ông sẽ được một cái nhà rộng vào đẹp” .
Có lẽ mụ vợ đã thỏa mãn với những gì cá vàng cho và ông lão sẽ được sống cuộc sống yên ổn. Nhưng sự thật lại hoàn toàn ngược lại, khi vừa nhìn thấy ông lão mụ vỡ đã tét tát mắng và yêu cầu ông lão ra biển yêu cầu cá vàng cho mình làm nhất phẩm phu nhân – một địa vị sang trọng, quyền quý, mang danh vọng to lớn khiến bao người ngưỡng mộ. Mụ lại tiếp tục được cá vàng đáp ứng yêu cầu. Nhưng lòng tham của mụ vẫn không dừng lại lần này mụ giận dữ và mắng: “Tao không muốn làm một bà nhất phẩm phu nhận nữa, tao muốn làm nữ hoàng”. Lời của mụ nói với chồng thật khiếm nhã, và thiếu tôn trọng. Đối với người đã sống bên mình bao năm qua nhưng bà coi chẳng khác nào người hầu, kẻ hạ, xưng là mày tao, không có sự tôn trọng với chồng mình. Không chỉ vậy, ta thấy trong yêu cầu lần này không chỉ còn là tiền bạc, danh vọng mà đó còn là đòi hỏi về cả quyền lực, quả thật lòng tham của mụ là không đáy, không điều gì có thể thỏa mãn được mụ. Trước yêu cầu của vợ, ông hoảng sợ van xin nhưng bị mụ vợ tát vào mặt và ông buộc phải ra biển. Lúc này biển đã nổi sóng mịt mù, nghe thỉnh cầu của ông lão cá vàng vẫn tiếp tục đáp ứng. Cho đến lần cuối cùng mụ là muốn làm Long Vương để có thể cai trị cả biển xanh, yêu cầu này quả vượt ngoài sức chịu đựng của cá vàng, bởi vậy, nó đã không nói gì và quẫy đuôi bỏ đi. Về đến nhà, ông lão chỉ còn thấy chiếc túp lều nát với người vợ đang ngồi cạnh chiếc máng lợn sứt giống khi xưa.
Lòng tham không đáy của mụ vợ đã bị trừng phạt đích đáng. Mụ ta không chỉ là một kẻ tham lam mà còn là một kẻ phụ bạc. Phụ bạc với chồng – người đã đem lại cho mụ tất cả tiền bạc, của cải, danh vọng, quyền lực, hơn thế đó còn là chồng mụ, người đã ở bên cạnh mụ trong suốt bao năm. Khi được hưởng vinh hoa, phú quý, mụ ngay lập tức quên đi tình nghĩa vợ chồng sẵn sàng đánh chửi, quát mắng. Không chỉ vậy mụ còn phụ bạc với lòng tốt của cá vàng, với mọi yêu cầu của mụ không lần nào cá vàng không đáp ứng, nhưng mụ lại bị lòng tham làm cho mờ mắt mà đưa ra những đòi hỏi quá đáng hơn. Chính bởi vậy cá vàng đã trừng trị mụ, từ chỗ có tất cả cho đến mất tất cả: mụ mất đi tất cả tình cảm, tiền bạc, danh vọng và quyền lực, sự trừng phạt này mới thật là đích đáng.
Ông lão là một người hiền lành, tốt bụng, không ham mê giàu sang, danh vọng nhưng ông lại là một người chồng quá hèn nhát, nhu nhược. Trước mọi yêu cầu của mụ vợ ông không một lần phản ứng, cãi lại, chỉ có duy nhất một lần lão cầu xin vợ chứ không phải khuyên giải bà, ông răm rắp tuân theo mệnh lệnh. Dáng người nhỏ bé, liêu xiêu khi ông lão “lủi thủi” “lóc cóc” ra biển trông vô cùng tội nghiệp, đáng thương nhưng cũng rất đáng giận. Ngoài ra, xây dựng nhân vật ông lão, nhà văn Pu-skin cũng gióng lên một hồi chuông cảnh tỉnh với người dân Nga, nếu mãi chịu cảnh nhún nhường, im lặng thì sẽ bị áp bức, bóc lột suốt cuộc đời.
Trong tác phẩm, Pu-skin đã có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố hiện thực và yếu tố kì ảo. Sắp xếp các chi tiết theo chiều tăng tiến (lòng tham của mụ vợ) và kết thúc đầu cuối tương ứng. Không những thế ông còn dựng lên hai tuyến nhân vật tương phản (ông lão đại diện cho những người hiền lành, lương thiện; mụ vợ đại diện cho kẻ bội bạc, tham lam, xấu xa). Sự kết hợp nhuần nhuyễn của các yêu tố trên đã làm nổi bật giá trị của tác phẩm.
Ông lão đánh cá và con cá vàng là một truyện xuất sắc của đại thi hào Nga Pu-skin. Tác phẩm với nghệ thuật tăng tiến, tương phản, kết thúc đầu cuối tương ứng đã làm nổi bật giá trị nội dung, tư tưởng của tác phẩm. Truyện ngợi ca lòng biết ơn đối với những người nhân hậu và nêu ra bài học thích đáng cho những kẻ vong ân phụ nghĩa, tham lam bội bạc.
Đề bài: Phân tích nhân vật mụ vợ trong truyện cổ tích Ông lão đánh cá và con cá vàng
Bài làm
Truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng là một trong những tác phẩm đặc sắc của nhà văn nổi tiếng người Nga Pu-skin. Trong tác phẩm này người đọc sẽ không thể nào quên chân dung của người vợ tham lam, bội bạc, đây là một trong hai nhân vật chính của tác phẩm.
Mụ là vợ của ông lão đánh cá nghèo, hai vợ chồng sống bên bờ biển, lấy việc đánh cá để sinh nhai. Trong một lần tình cờ nghe chồng nói bắt được một con cá vàng và hứa trả ơn cho chồng, mụ đã bắt lão ra biển đòi cá vàng trả ơn. Trái ngược với ông lão mụ vợ là một kẻ tham lam, nhưng lòng tham của mụ dường như không có giới hạn, hết lần này đến lần khác mụ đòi cá trả ơn mình. Ban đầu mụ đòi cá vàng một chiếc máng lợn, vì chiếc máng lợn ở nhà mụ sắp hỏng, yêu cầu này của mụ thiết thực, ta có thể chấp nhận được. Nhưng mụ lại tiếp tục đòi một ngôi nhà đẹp, chúng ta có thể chấp nhận và tha thứ vì cả đời này mụ đã phải sống trong căn nhà siêu vẹo, dột nát, mụ mong có căn nhà khang trang cũng hoàn toàn hợp lý. Đòi hỏi của mụ không dừng lại ở đó, nó ngày một tăng cao và quá quắt hơn. Mụ đòi làm nhất phẩm phu nhân, gắn với danh vọng và tiền bạc, mụ lại đòi làm hoàng hậu giờ đây không chỉ còn là tiền bạc mà còn là cả quyền lực và cuối cùng mụ muốn làm Long Quân – quyền năng nhất, có thể thống trị cá vàng để buộc cá vàng phải tuân theo mọi yêu cầu của mụ. Yêu cầu cuối cùng của mụ quả đã vượt quá giới hạn cho phép, mụ đã không những không nhận được sự đáp ứng của cá vàng mà mụ còn bị cá vàng trừng trị. Mụ đã mất tất cả nhà cửa, tiền bạc, danh vọng, địa vị để trở về làm mụ nông dân nghèo khổ cạnh túp lều nát và chiếc máng lợn sứt bên bờ biển. Với ông lão, có lẽ trở về cuộc sống trước đây chẳng có gì làm ông đau khổ bởi ông chưa từng một ngày được hưởng vinh hoa phú quý. Còn mụ vợ khi phải quay về với kiếp sống nghèo nàn thì mụ vô cùng đau đớn, bởi mụ đã ở đỉnh cao của quyền lực và danh vọng vậy mà chỉ trong chớp mắt tất cả đã tan biến. Sự trừng phạt của cá vàng với mụ thật đích đáng.
Mụ không chỉ là kẻ tham lam mà còn là một kẻ độc ác, bội bạc. Trước hết là với người chồng của mình, kể từ lúc được hưởng vinh hoa phú quý chưa một lần mụ để chồng mình được sống thoải mái, hạnh phúc. Ngược lại, ông lão trở thành tôi tớ để mụ sai khiến, hành hạ. Mụ phụ tình nghĩa với chồng, sẵn sàng quát mắng (đồ ngu, đồ ngốc) , đuổi đánh chồng (tát vào mặt, đuổi chồng đi). Ông lão càng phục tùng bao nhiêu thì mụ càng trở nên quá đáng, đối xử tệ bạc với ông bấy nhiêu. Ngoài ra, sự tệ bạc của mụ cũng được thể hiện trong mối quan hệ với cá vàng. Mặc dù cá vàng là người luôn giúp đỡ mụ, biến những ước mơ, yêu cầu của mụ thành hiện thực nhưng chưa một lần mụ cảm ơn cá vàng. Hơn thế, mụ còn muốn thống trị cá vàng để dễ bề sai khiến. Mụ quả là một kẻ bội bạc, phụ nghĩa, quên đi công ơn của mọi người đối với mình.
Để xây dựng lên chân dung mụ vợ tham lam, bội nghĩa, nhà văn Pu-skin đã sử dụng thành công bút pháp tương phản, đối lập. Bên cạnh một ông lão hiền lành, tốt bụng là hình ảnh mụ vợ độc ác, tham lam, xây dựng hai nhân vật đối lập trong tích cách, hành động càng làm nổi bật hơn bộ mặt phụ nghĩa của mụ vợ. Sử dụng ngôn ngữ phù hợp với tính cách, hành động của nhân vật (đồ ngốc, đồ ngu, mày, tao,…). Kết cấu đầu cuối tương ứng là bài học đắt giá giành cho kẻ tham lam, bội bạc như mụ.
Mụ vợ – nhân vật điển hình cho những kẻ xấu xa, tham lam. Đồng thời mụ cũng là đại diện cho giai cấp cầm quyền của Nga lúc bấy giờ, độc đoán, chuyên quyền, luôn áp bức nhân dân. Với nhân vật này tác giả thể hiện quan điểm, triết lí sống của mình: tham lam, bội bạc tất yếu sẽ bị trừng phạt đích đáng.
Đề bài: Em hãy kể tóm tắt truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng
Bài làm
Một ông lão đánh cá nghèo ra biển. Lần thứ nhất kéo lưới chỉ thấy có bùn, lần thứ hai kéo lưới được cây rong, lần thứ ba thì bắt được con cá vàng. Cá vàng kêu van, hứa trả ơn và ông đã thả.
Mụ vợ biết chuyện, mắng lão một trận và bắt ông ra biển năm lần, đòi cá vàng đáp ứng những yêu cầu của mụ:
– Lần thứ nhất mụ đòi cá giúp cho một chiếc máng lợn mới.
– Lần thứ hai, mụ vợ lại “quát to hơn” và bắt ông lão ra biển đòi cá vàng một cái nhà rộng.
– Lần thứ ba, mụ vợ lại “mắng như tát nước vào mặt” ông lão và đòi làm một bà nhất phẩm phu nhân.
– Lần thứ tư, mụ vợ lại “mắng lão một thôi” và đòi cá cho làm nữ hoàng.
– Lần thứ năm, mụ muốn làm Long Vương để bắt cá vàng hầu hạ.
Cá vàng tức giận, lấy lại tất cả những thứ đã cho. Ông lão trở về lại thấy túp lều nát ngày xưa, và trên bậc cửa, mụ vợ đang ngồi trước cái máng lợn sứt mẻ.
Đề bài: Kể diễn cảm truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng
Bài làm
Ngày xửa ngày xưa, ở tận bên nước Nga xa xôi, có hai vợ chồng ông lão đánh cá nghèo khổ sống trong một túp lều nát ven biển. Hôm nào cũng vậy, ông lão chèo thuyền ra khơi đánh cá; còn bà vợ ở nhà kéo sợi, nuôi lợn và lo cơm nước.
Một buổi sáng đẹp trời, ông lão quăng lưới. Lần đầu kéo lên chỉ có bùn. Lần thứ hai chỉ thấy mấy cây rong biển. Lần thứ ba kéo lên thì bắt được một con cá vàng.
Chợt con cá cất tiếng kêu van:
– Ông lão ơi! Ông sinh phúc thả tôi trở về biển. Tôi xin đền ơn ông. Ông muốn gì cũng được.
Thấy cá vàng nói được tiếng người, ông lão ngạc nhiên lắm. Ông thả cá vàng xuống biển và bảo:
– Trời phù hộ cho ngươi! Ngươi trở về biển khơi mà vùng vẫy. Ta không đòi gì cả và ta cũng chẳng cần gì.
Về nhà, ông kể chuyện thả cá vàng cho vợ nghe. Mụ vợ cau mày mắng:
– Đồ ngốc! Sao không bắt cá vàng đền ơn? Đòi một cái máng mới cho lợn ăn không được à? Cái máng cũ đã gần vỡ rồi!
Thế là ông lão đi ra biển. Biển trong xanh, gợn sóng êm ả. Ông cất tiếng gọi cá vàng. Con cá bơi lên hỏi:
– Ông lão ơi! Ông cần gì thế?
Ông lão chào con cá và đáp:
– Cá ơi! Giúp tôi với! Mụ vợ tôi cứ càu nhàu mãi. Mụ đòi một cái máng lợn mới. Cái máng cũ sứt mẻ cả rồi.
Cá vàng trả lời:
– Ông lão đừng băn khoăn nữa! Ông cứ về nhà đi! Tôi sẽ giúp ông có được cái máng mới.
Về đến nhà, ông lão thấy trước cửa có một cái máng mới tinh. Nhưng mụ vợ lại trợn mắt quát to hơn:
– Đồ ngu! Chỉ đòi một cái máng thật à? Một cái máng lợn thì thấm vào đâu! Đi tìm con cá vàng và đòi một cái nhà rộng!
Thế là ông lão lại đi ra biển. Biển xanh nổi sóng. Ông lão cất tiếng gọi cá vàng. Cá vàng bơi lên hỏi:
– Ông lão ơi! Ông cần gì thế?
Ông lão chào con cá và nói:
– Giúp tôi với cá vàng ơi! Mụ vợ tôi mắng tôi là đồ ngu. Mụ đòi cá vàng phải cho mụ cái nhà thật to, thật đẹp!
Cá vàng khuyên:
– Đừng băn khoăn nữa ông lão ạ! Tôi sẽ cầu trời phù hộ cho ông. Ông sẽ có cái nhà vừa to vừa đẹp.
Tin lời cá vàng, ông lão trở về nhà. Ôi! Lạ thay! Túp lều rách nát quen thuộc đã biến đâu mất. Thay thế vào đó là một ngôi nhà lớn, có cổng bằng gỗ lim, bên trong đẹp đẽ, sáng sủa, có cả lò sưởi quét vôi trắng xóa. Mụ vợ đang ngồi hóng gió bên cửa sổ. Thấy ông lão về, mụ mắng xơi xơi:
– Ông đúng là đồ ngu! Ngốc sao ngốc thế cơ chứ ! Chỉ đòi một cái nhà thôi ư ? Lão đi ngay ra biển, bảo cá vàng rằng tôi không muốn làm một mụ nông dân quèn nữa mà tôi muốn trở thành nhất phẩm phu nhân !
Ông lão nghe mụ vợ nói mà hoảng cả hồn . Trời đất ơi ! Mụ mà đòi làm nhất phẩm phu nhân ?! Đang chần chừ suy nghĩ thì ông lão lại thấy mụ quát to hơn nên đành lật đật đi ra biển.
Biển xanh nổi sóng dữ dội. Ông lão khẩn khoản gọi cá vàng. Cá vàng bơi lên hỏi :
– Ông lão ơi ! Ông cần gì thế ?
Ông lão đáp giọng buồn rầu :
– Cá vàng ơi, hãy giúp tôi ! Mụ vợ tôi phát khùng lên, đòi làm nhất phẩm phu nhân. Mụ ta làm cho tôi không thể sống yên được nữa !
Cá vàng trả lời :
– Ông lão đừng lo lắng quá ! Tôi sẽ cầu trời phù hộ cho ông !
Về đến nhà, ông lão thấy trước mắt mình là một lâu đài nguy nga, tráng lệ. Mụ vợ khoác áo lông sang trọng, đầu đội mũ nhiễu hoa, cổ đeo chuỗi ngọc và hai bàn tay đeo đầy nhẫn. Xung quanh mụ, kẻ hầu người hạ lăng xăng, tíu tít, còn mụ thì luôn mồm quở mắng gia nhân. Ông lão cúi đầu chào :
– Xin kính chào phu nhân ! Chắc bây giờ bà thỏa nguyện rồi chứ ?
Mụ trợn mắt quát ông lão một thôi một hồi và bắt ông xuống quét dọn chuồng ngựa.
Chỉ được vài tuần, mụ lại gọi ông đến, giận dữ sai ông đi tìm cá vàng :
– Này lão già ! Ta không muốn làm nhất phẩm phu nhân nữa ! Ta muốn làm nữ hoàng kia !
Ông lão thất kinh hồn vía, vội van xin :
– Trời đất ơi ! Mụ nói gì vậy ? Mụ có lú lẫn không đấy ? Mụ đi chẳng biết đường đi, nói chẳng biết đường nói mà lại đòi làm nữ hoàng ?! Mụ không sợ thiên hạ cười vào mặt ư ?
Mụ vợ nổi cơn lôi đình, dang thẳng cánh tay tát vào mặt ông lão :
– A ! Lão già hỗn láo ! Dám cãi lại ta ư? Lão phải đi ngay ra biển tìm gặp cá vàng ! Nếu không, ta sẽ cho người lôi đi đấy !
Không còn cách nào khác, ông lão đành lủi thủi đi ra biển. Biển nổi sóng mù mịt thật đáng sợ. Ông già gọi hồi lâu, cá vàng mới bơi lên hỏi :
– Ông lão ơi ! Ông cần gì thế ?
Ông lão than thở :
– Cá vàng ơi, thương tôi với ! Mụ vợ lẩm cẩm của tôi lại nổi cơn điên ! Mụ chán làm nhất phẩm phu nhân rồi ! Mụ đòi làm nữ hoàng ! Thế có khổi tôi không cơ chứ !
Cá vàng an ủi :
– Ông yên tâm, đừng lo lắng nữa ! Cứ về đi ! Trời sẽ phù hộ cho ông. Mụ vợ ông sẽ là nữ hoàng.
Ông lão về đến nhà thì thấy trước mắt là một cung điện vàng son lộng lẫy. Mụ vợ đã trở thành nữ hoàng đang ngồi bên bàn tiệc. Đám thị vệ cung kính dâng cho mụ những ly rượu quý. Ông lão cất tiếng :
– Xin kính chào nữ hoàng ! Chắc nữ hoàng đã thỏa nguyện rồi chứ !
Mụ kênh kiệu vác mặt lên không thèm nhìn và ra lệnh đuổi ông lão đi. Đám vệ binh còn rút gươm dọa chém. Mọi người chế giễu ông lão thấy người sang bắt quàng làm họ.
Vài tuần sau, mụ vợ lại nổi cơn thịnh nộ, sai lính đi tìm ông lão về và ra lệnh :
– Này lão kia ! Ta chán làm nữ hoàng rồi ! Ta muốn làm Long Vương ngự trên mặt biển để bắt con cá vàng hầu hạ và làm theo mọi ý muốn của ta !
Không dám trái lời mụ, ông lão lại đi ra biển. Giông tố ầm ầm, biển nổi sóng dữ dội. Ông lão cất tiếng van xin :
– Cá vàng ơi ! Tôi chết mất ! Mụ vợ tai ác của tôi lại đòi làm Long Vương ngự trên mặt biển để bắt cá vàng hầu hạ và làm theo ý mụ !
Cá vàng không nói gì, quẫy đuôi lặn xuống biển sâu. Ông lão chờ mãi, đợi mãi không thấy cá nổi lên trả lời, đành lủi thủi trở về. Ông kinh ngạc khi thấy rằng chẳng còn lâu đài, cung điện gì cả. Mụ vợ ông lại ăn mặc rách rưới, ngồi trên bậc cửa túp lều nát ngày nào, trước mặt là cái máng lợn sứt mẻ. Ông thầm nghĩ mọi chuyện xảy ra vừa rồi cứ như là trong một cơn ác mộng.
Đề bài: Phát biểu cảm nghĩ về truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng
Bài làm
Ông lão đánh cá và con cá vàng là một truyện cổ dân gian Nga được A. Pushkin kể lại bằng 205 câu thơ (tiếng Nga) và Vũ Đình Liên, Lê Trí Viễn dịch sang tiếng Việt qua văn bản tiếng Pháp. Người dịch vừa giữ được nét chất phác, dung dị của nghệ thuật truyện cổ dân gian, vừa rất điêu luyện, tinh tế trong sự miêu tả và sắp xếp tình tiết của truyện. Truyện không chỉ hấp dẫn với người Nga mà còn với nhiều dân tộc khác trên thế giới.
Truyện sử dụng những biện pháp nghệ thuật rất tiêu biểu của cổ tích như: sự lặp lại và tăng tiến của những tình huống, sự đối lập giữa các nhân vật, sự xuất hiện của các yếu tố tưởng tượng, hoang đường. Truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng ca ngợi lòng biết ơn đối với những người nhân hậu và nêu ra bài học đích đáng cho những kẻ tham lam, bội bạc.
Cốt truyện đơn giản: Ngày xưa, có hai vợ chồng người đánh cá già sống rất nghèo khổ. Một hôm, ông lão kéo lưới bắt được một con cá vàng. Cá vàng van xin ông lão thả ra, ông lão muốn gì sẽ được nấy. Mụ vợ tham lam bắt ông lão phải thực hiện những điều mụ yêu cầu. Lòng tham vô tận, mụ muốn làm Long Vương để bắt cá vàng hầu hạ. Cá vàng tức giận, bắt mụ trở về cuộc sống nghèo khổ như xưa.
Truyện có ba nhân vật: ông lão đánh cá, mụ vợ và con cá vàng. Biển cả mênh mông là khung cảnh làm nền cho ba nhân vật hoạt động.
Trong truyện, ông lão năm lần ra biển gọi cá vàng để nhờ cậy. Lần thứ nhất: biển gợn sóng êm ả. Lần thứ hai: biển xanh nổi sóng. Lần thứ ba: biển xanh nổi sóng dữ dội. Lần thứ tư: biển nổi sóng mù mịt. Lần thứ năm: một cơn dông kinh khủng kéo đến, mặt biển nổi sóng ầm ầm.
Năm lần gọi cá vàng là năm lần cảnh biển thay đổi. Một bên là những yêu cầu ngày càng quá quắt của mụ vợ ông lão, một bên là phản ứng của biển mỗi lúc một tăng, tương ứng với sự vô lí của những yếu cầu đó. Qua những lần lặp lại như thế, tính cách nhân vật (ông lão, mụ vợ, cá vàng) và chủ đề của truyện càng được tô đậm.
Ở đây, biển không chỉ đơn thuần làm nền cho các nhân vật hoạt động mà còn tham gia tích cực vào diễn biến của truyện, tượng trưng cho phản ứng của nhân dân, của trời đất trước thói tham lam và bội bạc.
Đọc truyện này, ai cũng thương ông lão bởi vì ông là người tốt bụng, hiền lành mà không may gặp phải mụ vợ tai quái, độc ác. Ông lão luôn luôn bị vợ mắng chửi tàn tệ. Lần thứ nhất, khi ông lão thật thà kể chuyện về cá vàng, ông đã bị mụ mắng như mắng trẻ con: “Đồ ngốc!…“. Lần thứ hai, dù ông lão đã làm theo ý mụ, mụ vẫn quát to: “Đồ ngu!…”. Lần thứ ba, thấy ông lão từ biển về, mụ mắng như tát nước vào mặt …
Không chỉ bị vợ sỉ nhục, mắng mỏ, ông lão còn bị mụ khinh rẻ, ngược đãi. Lần thứ ba, tuy ông lão đã ra biển xin cá vàng cho mụ trở thành nhất phẩm phu nhân nhưng ông vẫn bị mụ quát tháo và bắt quét dọn chuồng ngựa. Lần thứ tư, ông lão lại năn nỉ xin cá vàng cho mụ được làm nữ hoàng, để rồi bị mụ tàn nhẫn ra lệnh đuổi đi …
Từ địa vị của một ông chồng, ông lão đã bị biến thành đầy tớ, bị vợ hắt hủi, xua đuổi không chút xót thương. Nguyên nhân chỉ vì ông sợ vợ một cách mù quáng. Người đọc thương ông lão hiền lành nhưng cũng giận ông lão quá nhu nhược, nhất nhất nghe theo lời vợ. Biết mụ được voi đòi tiên nhưng ông vẫn nhắm mắt làm theo lời mụ. Cảm thấy những đòi hỏi của mụ vợ là vô lí, nhận ra lòng tham đến mức quái gở của mụ, vậy mà ông lão không dám phản đối thì thật là đáng trách.
Chính vì nhu nhược mà ông lão bị mụ vợ đối xử thậm tệ. Lần thứ tư, rồi lần thứ năm, ông lão vẫn mù quáng làm theo lời mụ vợ, chỉ biết van xin cá vàng: – Giúp tôi với! Thương tôi với! Tôi sống làm sao được?! Ông lão không biết bảo vệ mình. Dân gian có câu: Một sự nhịn là chính sự lành nhưng nhịn nhục như ông lão là điều không nên.
Ông lão là một người hiền lành tử tế, đối lập với mụ vợ tai quái, độc ác. Vì vậy, người đọc thương xót, ái ngại cho tình cảnh của ông. Câu chuyện của ông lão đánh cá đã cho chúng ta một bài học về cách đối nhân xử thế: Sự nhẫn nhục chịu đựng bao giờ cũng có giới hạn. Mỗi người cần có bản lĩnh để bảo vệ nhân phẩm của mình, không nên nhân nhượng và làm theo những tham vọng ngông cuồng của kẻ khác.
Trong truyện, mụ vợ là nhân vật phản diện. Đây không phải là con người mang tính xấu mà là tính xấu hiện hình dưới lốt người. Có thể kể ra vô số tính xấu của nhân vật này: tham lam, bội bạc, dữ dằn, thô lỗ … Trong đó có hai thói xấu nổi bất nhất là tham lam và bội bạc. Có lẽ sự bội bạc còn đáng ghét và khó tha thứ hơn cả sự tham lam.
Mở đầu truyện là cảnh sống bình thường của hai vợ chồng nghèo: Ngày ngày, chồng đi thả lưới, vợ ở nhà kéo sợi. Thế rồi khi cá vàng xuất hiện có khả năng kì diệu thỏa mãn được mọi ước muốn của con người thì mọi sự thay đổi hẳn.
Chúng ta hãy quan sát thái độ của mụ vợ đối với chồng. Khi đòi cá vàng đền ơn cho một cái máng lợn mới, được máng rồi thì mụ lại mắng chồng là: – Đồ ngốc! Đòi ngôi nhà lớn, được nhà rồi, mụ quát chồng to hơn: – Đồ ngu! Khi đã là nhất phẩm phu nhân, mụ mắng như tát nước vào mặt chồng: – Đồ ngốc, ngốc sao ngốc thế! Khi thành nữ hoàng, mụ nổi trận lôi đình, tát vào mặt ông lão: – Mày dám cãi … Đến khi đòi làm Long Vương không được, mụ nổi cơn thịnh nộ, sai lính đi bắt ông lão về để trị tội.
Những tình tiết ấy đã làm nổi rõ nghịch lí: lòng tham càng lớn thì tình nghĩa vợ chồng càng nhạt phai, rồi tiêu biến.
Với mụ vợ, ông lão đánh cá không chỉ là chồng mà còn là ân nhân bởi vì nhờ ông mà mụ có tất cả. Nhưng ông lão càng giúp mụ vợ thỏa mãn lòng tham bao nhiêu thì mụ lại càng cư xử tệ bạc bấy nhiêu. Mụ không còn coi ông lão là chồng mà coi ông như một kẻ đầy tớ, chỉ được phép cúi đầu tuân lệnh.
Mụ không có công gì với cá vàng để có thể đòi hỏi cá vàng trả ơn. Cá vàng đã nể tình ông lão mà mang lại tiền bạc và quyền uy cho mụ. Nhưng lòng tham không đáy, mụ đòi hỏi tất cả mọi thứ mà con người có thể có. Chưa đủ, mụ còn muốn có trong tay quyền lực vô biên và cuối cùng, mụ muốn bắt cá vàng làm nô lệ để mụ tiện sai khiến. Khi đã làm nữ hoàng, mụ đuổi ông lão đi cho khuất mắt. Ân nhân đã trở thành chướng ngại. Sự bội bạc và tham lam của mụ đã tới mức tột cùng, người và trời đều không thể dung tha. Biển cả cũng nổi cơn giận dữ, trừng trị đích đáng mụ vợ tham lam, bội bạc và tàn nhẫn.
Có người cho rằng nếu đặt tên truyện là Mụ vợ ông lão đánh cá và con cá vàng thì cũng có lí bởi vì mụ cũng là nhân vật chính. Trong truyện cổ tích, nhân vật chính thường là nhân vật tích cực và về nguyên tắc thì lấy nhân vật chính để đặt tên truyện. Nhưng trong trường hợp này, nếu lấy nhân vật phản diện để đặt tên cho truyện thì ý nghĩa của truyện dường như cũng không thay đổi: nêu bài học cảnh cáo nghiêm khắc đối với những kẻ tham lam bội bạc như mụ vợ ông lão.
Kết thúc truyện, tất cả mọi thứ đều trở lại như xưa (lều nát, máng sứt …). Ông lão không mất gì cả, nhưng rõ ràng vừa trải qua cơn ác mộng. Có lẽ từ nay, ông lão càng thấy quý hơn cảnh sống yên bình, thanh thản.
Đọc truyện, có người sẽ thắc mắc tại sao mụ vợ không bị trừng phạt nặng như mẹ con Lí Thông mà chỉ phải sống trong hoàn cảnh nghèo khó như trước? Nhưng nếu suy ngẫm kĩ thì ta thấy rằng tuy trở lại cảnh sống ban đầu nhưng thực ra không phải hoàn toàn như xưa nữa. Cá vàng không chỉ lấy đi những gì nó đã cho mà còn nhiều hơn thế.
Mở đầu truyện là cảnh mụ vợ sống trong nghèo khó. Chưa bao giờ mụ được sống sung sướng, giàu sang, lên xe xuống ngựa. Còn ở kết thúc truyện, sau khi mụ vợ đã được hưởng tột đỉnh giàu sang mà lại phải trở lại cảnh nghèo khó ban đầu thì điều đó quả thật chẳng dễ chịu chút nào. Mụ bị suy sụp cả về tinh thần lẫn thể xác; sẽ nhục nhã ê chề tới cực điểm. Đây chính là sự trừng phạt đích đáng đối với nhân vật tham lam, độc ác này.
Cá vàng trừng trị mụ vợ ông lão vì hai tội tham lam và bội bạc nhưng có lẽ tội bội bạc lớn hơn. Thực ra giữa hai tội này có sự liên quan chặt chẽ: lòng tham quá lớn thường làm cho người ta mất hết lương tri và tính người, không còn khả năng nhận biết đúng sai.
Ở con người, lòng tham có ít hay nhiều, điều ấy không phải là chuyện lạ. Có lẽ tác giả muốn nhấn mạnh lòng tham là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến nhiều tai vạ.
Hình tượng cá vàng có ý nghĩa tượng trưng cho sự biết ơn đối với những người đã giúp mình qua cơn hoạn nạn, khó khăn. Cá vàng còn đại diện cho công lí: những kẻ bội bạc, tham lam tất sẽ bị trừng trị đích đáng.
Tuy là cổ tích nhưng ý nghĩa hiện thực của nó lại vô cùng sâu sắc, lớn lao. Điều đó đã làm say mê, xúc động bao nhiêu thế hệ người đọc từ trước đến nay.