Xem toàn bộ tài liệu Lớp 10: tại đây

A. Lý thuyết bài học

I. Kiến thức cơ bản

1. Phủ định biện chứng và phủ định siêu hình

⇒ Phủ định là sự xóa bỏ đi sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng nào đó.

a. Phủ định siêu hình

⇒ Phủ định siêu hình là sự phủ định được diễn ra do sự can thiệp, sự tác động từ bên ngoài, cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. Ví dụ: Việc con người chặt phá rừng và săn bắt động vật quý hiếm là việc con người đã xóa bỏ đi sự tồn tại, phát triển của tự nhiên. Việc làm đó dẫn đến con người phải gánh chịu các hậu quả nặng nề khi không tuân theo các quy luật của tự nhiên. Chặt phá rừng bừa bãi sẽ dẫn đến tình trạng sạt lở đất, phá vỡ đa dạng sinh học…Các hiện tượng xóa bỏ đi sự tồn tại, phát triển của tự nhiên như vậy được gọi là Phủ định siêu hình.

b. Phủ định biện chứng

⇒ Phủ định biện chứng là sự phủ định được diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật và hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích cực của sự vật và hiện tượng cũ để phát triển sự vật và hiện tượng mới.

+ Tính khách quan: Nguyên nhân sự phủ định nằm ngay trong bản thân sự vật, hiện tượng; kết quả là cái mới ra đời thay thế cái cũ.

+ Tính kế thừa: Gạt bỏ những yếu tố tiêu cực, giữ lại yếu tố tích cực phù hợp với sự phát triển của cái mới.

2. Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng

a. Phủ định của phủ định

Trong quá trình vận động và phát triển của sự vật hiện tượng, cái mới xuất hiện phủ định cái cũ, rồi nó lại bị cái mới hơn phủ định. Triết học đó là sự phủ định của phủ định.

+ Thóc – mạ – lúa – thóc

(PĐ lần 1: mạ phủ định hạt thóc; PĐ lần 2: lúa phủ định mạ; PĐ lần 3: thóc phủ định lúa. Từ lần PĐ 2 được gọi là phủ định của phủ định)

+ Trứng – tằm – nhộng – bướm

(PĐ lần 1: tằm phủ định trứng; PĐ lần 2: nhộng phủ định tằm; PĐ lần 3: bướm phủ định nhộng)

⇒ Ta thấy các quá trình này diễn ra theo vòng tuần hoàn, có điểm đầu và điểm mới giống nhau nhưng lại khác nhau về chất, có sự ra đời của cái mới. Đồng thời nó diễn ra các quá trình phủ định, cái sau phủ định cái trước. Nhìn chung đó là khuynh hướng phát triển vận động đi lên ngày càng hoàn thiện hơn.

b. Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng

Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng là vận động đi lên, cái mới ra đời, kế thừa và thay thế cái cũ nhưng ở trình độ ngày càng cao hơn, hoàn thiện hơn.

Sự ra đời của cái mới không đơn giản, dễ dàng mà quanh co, phức tạp.

c. Bài học rút ra

Nhận thức cái mới, ủng hộ cái mới; tôn trọng quá khứ; tránh bảo thủ, phủ định sạch trơn, cản trở sự tiến bộ.

Đặc điểm so sánh	Phủ định siêu hình	Phủ định biện chứng
Điểm giống nhau	Đều là là sự xóa bỏ đi sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng nào đó.
Điểm khác nhau	– Diễn ra do sự can thiệp, tác động từ bên ngoài. – Xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. – Sự vật, hiện tượng sẽ bị xóa bỏ hoàn toàn, không tạo ra và không liên quan đến sự vật mới.	– Diễn ra do sự phát triển bên trong bản thân sự vật, hiện tượng. – Không xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. – Sự vật, hiện tượng sẽ không bị xóa bỏ hoàn toàn, là cơ sở cho sự xuất hiện của sự vật mới, sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển trong sự vật mới.

B. Câu hỏi trắc nghiệm

Câu 1: Phủ định là gì?

A. Xóa bỏ sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng.

B. Bài trừ một sự vật, hiện tượng.

C. Bác bỏ những điều liên quan đến sự vật, hiện tượng.

D. Kế thừa những điều tốt đẹp của sự vật.

Đáp án:

Phủ định là xóa bỏ sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng nào đó.

Đáp án cần chọn là: A

Câu 2: Sự phủ định được diễn ra do sự can thiệp, tác động từ bên ngoài, cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật được gọi là

A. Phủ định biện chứng.

B. Phủ định siêu hình.

C. Phủ định kế thừa.

D. Phủ định của phủ định.

Đáp án:

Phủ định siêu hình là sự phủ định được diễn ra do sự can thiệp, tác động từ bên ngoài, cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật.

Đáp án cần chọn là: B

Câu 3: Sự phủ định được diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật và hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích cực của sự vật và hiện tượng cũ để phát triển sự vật và hiện tượng mới được gọi là

A. Phủ định biện chứng.

B. Phủ định siêu hình.

C. Phủ định kế thừa.

D. Phủ định của phủ định.

Đáp án:

Phủ định biện chứng là sự phủ định được diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật và hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích cực của sự vật và hiện tượng cũ để phát triển sự vật và hiện tượng mới.

Đáp án cần chọn là: A

Câu 4: Hai đặc điểm cơ bản của phủ định biện chứng là gì?

A. Tính kế thừa và tính phát triển.

B. Tính phát triển và tính khách quan.

C. Tính khách quan và tính kế thừa.

D. Tính kế thừa và tính tất yếu.

Đáp án:

Phủ định biện chứng có hai đặc điểm cơ bản là tính khách quan và tính kế thừa.

Đáp án cần chọn là: C

Câu 5: Các giống loài mới xuất hiện phủ định các giống loài cũ là kết quả của quá trình đấu tranh giữa di truyền và biến dị trong bản thân sinh vật tạo ra. Điều này thể hiện đặc điểm nào của phủ định biện chứng?

A. Tính khách quan.

B. Tính chủ quan.

C. Tính kế thừa.

D. Tính biện chứng.

Đáp án:

Sự phủ định là kết quả của quá trình giải quyết mâu thuẫn, nằm ngay trong bản thân sự vật, không phụ thuộc vào ý thức con người nên thể hiện tính khách quan.

Đáp án cần chọn là: A

Câu 6: Các giống loài phát triển theo quy luật di truyền, thế hệ con cái thừa hưởng những yếu tố tích cực của thế hệ bố mẹ, gạt bỏ những yếu tố không còn thích hợp với hoàn cảnh mới. Điều này thể hiện đặc điểm nào của phủ định biện chứng?

A. Tính khách quan.

B. Tính chủ quan.

C. Tính kế thừa.

D. Tính biện chứng.

Đáp án:

Thế hệ con cái không phủ định sạch trơn mà chỉ gạt bỏ những yếu tố tiêu cực, lỗi thời, không còn phù hợp và giữ lại những yếu tố tích cực của thế hệ bố mẹ nên thể hiện tính kế thừa.

Đáp án cần chọn là: C

Câu 7: Trong quá trình vận động và phát triển vô tận của các sự vật và hiện tượng, cái mới xuất hiện phủ định cái cũ, nhưng rồi nó lại bị cái mới hơn phủ định, đó gọi là

A. Phủ định biện chứng.

B. Phủ định siêu hình.

C. Phủ định khách quan.

D. Phủ định của phủ định.

Đáp án:

Trong quá trình vận động và phát triển vô tận của các sự vật và hiện tượng, cái mới xuất hiện phủ định cái cũ, nhưng rồi nó lại bị cái mới hơn phủ định à sự phủ định của phủ định, vạch ra khuynh hướng phát triển tất yếu của sự vật và hiện tượng.

Đáp án cần chọn là: D

Câu 8: Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng là

A. Vận động tuần hoàn.

B. Vận động đi lên.

C. Vận động tụt lùi.

D. Vận động liên tục.

Đáp án:

Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng là vận động đi lên, cái mới ra đời kế thừa, thay thế cái cũ nhưng phát triển ở trình độ ngày càng cao hơn, hoàn thiện hơn

Đáp án cần chọn là: B

Câu 9: Gieo một hạt thóc trong điều kiện bình thường, nó sẽ nảy mầm, hạt thóc đã bị thay thế bởi một cây lúa do nó sinh ra, đó là sự phủ định hạt thóc. Cây lúa lớn lên, ra hoa, thụ phấn, sinh ra những hạt thóc mới. Khi hạt thóc đã chín thì thân cây chết đi, cây lúa đã bị phủ định. Triết học gọi quá trình này là

A. Phủ định tất yếu.

B. Phủ định siêu hình.

C. Phủ định khách quan.

D. Phủ định của phủ định.

Đáp án:

Cây lúa xuất hiện phủ định hạt thóc, rồi những hạt thóc mới xuất hiện lại phủ định cây lúa, tạo ra kết quả là có những hạt thóc như ban đầu nhưng số lượng gấp nhiều lần. Đây gọi là quá trình phủ định của phủ định.

Đáp án cần chọn là: D

Câu 10: Quy luật phủ định của phủ định được diễn tả bằng hình ảnh nào dưới đây?

A. Phát triển theo đường thẳng.

B. Phát triển theo đường trôn ốc.

C. Phát triển theo vòng tròn.

D. Phát triển theo vòng tuần hoàn.

Đáp án:

Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng là vận động đi lên, cái mới ra đời kế thừa, thay thế cái cũ nhưng phát triển ở trình độ ngày càng cao hơn, hoàn thiện hơn. Lê – nin viết: Sự phát triển hình như diễn lại những giai đoạn đã qua, nhưng dưới một hình thức khác, ở một trình độ cao hơn; sự phát triển có thể nói là theo đường trôn ốc chứ không theo đường thẳng.

Đáp án cần chọn là: B

Câu 11: Việc làm nào sau đây không phải là biểu hiện của phủ định biện chứng?

A. Xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.

B. Tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, hòa nhập chứ không hòa tan.

C. Bảo tồn các di sản văn hóa của dân tộc.

D. Xóa bỏ hoàn toàn nền văn hóa cũ để xây dựng nền văn hóa mới hiện đại.

Đáp án:

Việc xóa bỏ hoàn toàn nền văn hóa cũ mà không có sự kế thừa những cái tốt đẹp là biểu hiện của phủ định siêu hình.

Đáp án cần chọn là: D

Câu 12: Vận dụng quy luật phủ định vào quá trình học tập, em nên làm thế nào để việc học tập ngày càng tiến bộ?

A. Cần thường xuyên đổi mới phương pháp học tập.

B. Không coi trọng kiến thức cũ, chỉ cần tiếp thu kiến thức mới.

C. Thấy phương pháp học tập nào mới là bắt chước ngay.

D. Không cần thay đổi phương pháp học tập vì sẽ khiến việc học vất vả hơn.

Đáp án:

Ngày nay, cùng với sự phát triển của tri thức, ngày càng có nhiều phương pháp học tập hiện đại, hiệu quả, cá nhân phải vượt khó, thường xuyên đổi mới phương pháp học tập để tiếp thu tốt kiến thức, từ đó đạt được kết quả tốt hơn.

Đáp án cần chọn là: A

C. Giải bài tập sgk