Xem toàn bộ tài liệu Lớp 10 – Kết Nối Tri Thức: tại đây

Soạn bài: Chữ người tử tù – Cô Nguyễn Bích Phương (Giáo viên SachGiaiBaiTap)

*Trước khi đọc:

Câu hỏi (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

– Tác phẩm viết về cuộc đời của người tử tù và tài viết chữ của người đó. 

*Trong khi đọc

1. Tóm tắt nội dung cuộc trò chuyện giữa nhân vật quản ngục và thầy thơ lại

– Viên quản ngục nhận được phiến trát có ghi tên sáu tên tù án chém, trong đó có Huấn Cao – người được khen tài viết chữ rất nhanh và đẹp. Viên quản ngục bảo thầy thơ lại quét dọn lại cái buồng trong cùng để cầm giữ Huấn Cao. Quản ngục và thơ lại cảm thấy tiếc một người nhiều tài như Huấn Cao lại phải chết.

2. Chú ý các chi tiết cho biết ngoại hình, suy nghĩ, lời nói, sở thích, môi trường sống của quản ngục và những câu văn khái quát được tính cách nhân vật này.

Đặc điểm	Chi tiết / câu văn
Ngoại hình	Người ngồi đấy, đầu đã điểm hoa râm, râu đã ngả màu
Suy nghĩ	Những đường nhăn nheo của một bộ mặt tư lự bây giờ biến mất hẳn, chỉ còn là mặt nước ao xuân, bằng lặng, kín đáo và êm nhẹ.
Lời nói	Có lẽ lão bát này cũng là một người khá đây. Có lẽ hắn cũng như mình. Chọn nhầm nghề mất rồi. Một kẻ biết kính mến khí phách, một kẻ biết tiếc, biết trọng người tài, hẳn không phải kẻ xấu hay là vô tình. Ta muốn biệt đãi ông Huấn Cao, ta muốn cho ông ta đỡ cực trong những ngày cuối cùng còn lại, nhưng chỉ sợ tên bát phẩm thơ lại này đem cáo giác với quan trên thì khó mà ở yên. Để mai ta dò ý tứ hắn lần nữa xem sao rồi sẽ liệu”
Sở thích	Kính mến khí phách, biết trọng người tài
Môi trường sống	Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc
Tính cách	Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc, tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay của viên coi ngục này là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ.

3. Theo bạn, viên quản ngục sẽ đối xử với Huấn Cao như thế nào? Chi tiết nào ở phần (1) có thể khiến bạn suy đoán như vậy.

– Viên Quản ngục sẽ đối xử tốt với Huấn Cao, dành cho Huấn Cao những biệt đãi riêng.

– Chi tiết:

+Yêu cầu thầy thơ lại dọn dẹp phòng giam cuối cùng

+Lời nói thể hiện ý muốn dò hỏi ý tứ thầy thơ lại để có thể biệt đãi Huấn Cao mà không bị phát giác

4. Hình dung hoàn cảnh của cuộc gặp gỡ giữa quản ngục và Huấn Cao

– Huấn Cao và Viên quản ngục gặp nhau trong ngục tù. Huấn Cao xuất hiện với tư thế hiên ngang, bất khuất, lạnh lùng. Viên quản ngục hiền lành, lòng kiêng nể cố giữ kín đáo mà đã rõ quá rồi. 

5. Huấn Cao đã tiếp nhận sự “biệt đãi” của quản ngục như thế nào?

– Huấn Cao vẫn thản nhiên nhận rượu thịt, coi như đó là một việc vẫn làm trong cái hứng sinh bình lúc chưa bị giam cầm. Tuy nhiên, khi quản ngục ngỏ ý muốn chu cấp thêm, Huấn Cao khẳng khái trả lời, mong muốn quản ngục không đặt chân vào đây.

6. Dự đoán xem Huấn Cao có bằng lòng cho chữ viên quản ngục không?

– Huấn Cao có bằng lòng cho chữ quản ngục. 

7. Lưu ý các chi tiết được tác giả sử dụng để dựng cảnh cho chữ.

– Bối cảnh: thời gian, không gian.

– Lời nói, cử chỉ, hành động của người xin chữ và người cho chữ.

Thời gian	Buổi đêm, trước ngày Huấn Cao bị đưa ra pháp trường
Không gian	Trong một buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện tổ rập, đất bừa bãi phân chuột phân gián
Con người	Người cho chữ	Người nhận chữ
Lời nói	Ở đây lẫn lộn. Ta khuyên thầy quản nên thay chốn ở đi….	Kẻ mê muội này xin bái lĩnh
Cử chỉ, Hành động	Đậm tô những nét chữ trên tấm lụa trắng tinh	Khúm múm cất những đồng tiền kẽm đánh dấu ô chữ đặt trên phiến lụa. Cảm động, vái người tù một vái, chắp tay nói một câu mà nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹn ngào.

8. Nhân vật Huấn Cao khuyên quản ngục điều gì? Quản ngục có thái độ như thế nào trước lời khuyên đó?

– Huấn Cao khuyên: quản ngục nên thay chốn ở, nên tìm về nhà quê mà ở, thoát cái nghề này rồi hãy nghĩ đến chuyện chơi chữ.

– Thái độ quản ngục: Cảm động, vái người tù một vái, chắp tay nói một câu mà nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹn ngào.

9. Nội dung câu chuyện được kể có giống với suy đoán của bạn lúc mới đọc nhan đề tác phẩm hay không. 

– Nội dung câu chuyện giống với dự đoán: cuộc đời người tử tù và tài viết chữ của người đó. 

* Sau khi đọc: Nội dung chính

Truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân đã khắc hoạ thành công hình tượng Huấn Cao – một con người tài hoa, có cái tâm trong sáng và khí phách hiên ngang, bất khuất. Qua đó, nhà văn thể hiện quan niệm về cái đẹp, khẳng định sự bất tử của cái đẹp và bộc lộ thầm kín tấm lòng yêu nước. 

* Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc

Câu 1 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

– Cuộc gặp gỡ đầy éo le giữa Huấn Cao – một người tài hoa, khí phách, đấu tranh để lật đổ xã hội hiện hành và viên quan ngục – một người yêu cái đẹp nhưng lại đại diện cho cái xã hội mà người kia muốn lật đổ. 

Câu 2 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

– Lời về nhân vật quản ngục là của Nguyễn Tuân. Nó giúp người đọc cảm thấy viên quan ngục có những đặc điểm khác với cách mà người ta tưởng tượng là một kẻ đại diện cho xã hội cầm quyền. Viên quản ngục là một người hiền lành, nhân hậu, biết yêu và thưởng thức cái đẹp, là một “thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ”.

Câu 3 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

– Sự kiện thầy thơ lại gặp Huấn Cao, kể rõ sự tình và nỗi lòng của quản ngục.

– Sau sự kiện ấy, Huấn Cao đã có cảm tình hơn với viên quản ngục và trân trọng tấm lòng biệt nhỡn liên tài của ông, đồng ý viết chữ tặng viên quản ngục. 

Câu 4 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

– Những chi tiết tiêu biểu cho thấy tính cách nhân vật Huấn Cao

+ Huấn Cao lạnh lùng, chúc mũi gông nặng, khom mình thúc mạnh đầu thành gông xuống thềm đá tảng đánh thuỳnh một cái. 

+ Huấn Cao vẫn thản nhiên nhận rượu thịt, coi như đó là một việc vẫn làm trong cái hứng sinh bình lúc chưa bị giam cầm

+ Huấn Cao trả lời quản ngục: “Ta chỉ muốn một điều là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây”

+ Một người tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng, đang dậm tô neys chữ trên tấm lụa trắng tinh căng phẳng trên mảnh ván. 

+ Huấn Cao khuyên quản ngục: “Ở đây lẫn lộn. ta khuyên thầy Quản nên thay chốn ở đi….Thầy nên tìm về quê nhà mà ở đã, thầy hãy thoát khỏi cái nghề này đi đã rồi hãy nghĩ đến chuyện chơi chữ.”

– Đặc điểm tính cách: Huấn Cao là một con người tài hoa, có cái tâm trong sáng và khí phách hiên ngang, bất khuất. 

Câu 5 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

– Cảnh cho chữ là một cảnh tượng xưa nay chưa từng có bởi nó xuất hiện trong hoàn cảnh vô cùng đặc biệt:

+ Thời gian: Đêm khuya-Ngày cuối cùng trước khi Huấn Cao bị tử hình.

+ Không gian: Buồng giam chật hẹp, bẩn thỉu, ẩm ướt

Mùi thơm của nghiên mực >< mùi hôi hám, ấm mốc của căn buồng giam

→ Thời gian và không gian cho chữ xưa nay chưa từng có khi cái đẹp lại được sáng tạo giữa chốn hôi hám, nhơ bẩn ; thiên lương cao cả lại toả sáng ở chính cái nơi mà bóng tối và cái ác đang ngự trị.

+ Sự đối lập về hoàn cảnh giữa 2 con người

Người cho chữ	Người nhận chữ
-Người cầm đầu chống lại triều đình  -Mất  tự do về thể xác nhưng tự do trong tâm hồn  -Cổ đeo gông, chân vướng xiềng đang tô đậm những nét chữ trên nền lụa trắng tinh	-Một viên chức trong bộ máy cai trị,đại diện     của thế lực đen tối. -Tự do về thể xác nhưng mất tự do trong tâm hồn  -Khúm núm,run run,kính cẩn,vái lạy

+ Tuy đối lập về hoàn cảnh nhưng họ lại là những con người đồng điệu về tính cách. Đó là sự đồng điệu giữa một con người tài hoa tạo ra cái đẹp và một người tiếp nhận,yêu và say mê cái đẹp. Trên bình diện xã hội,họ có thể đối lập nhau nhưng trên bình diện nghệ thuật, họ là tri kỉ, đều là những con người yêu và say mê cái đẹp.

=> Hoàn cảnh cho chữ độc lập cùng những tương đồng, đối lập trong con người đã tạo nên một cảnh cho chữ “xưa nay chưa từng có”. 

Câu 6 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

+ Người ra chỉ có thể thưởng thức cái đẹp khi tâm hồn mình trong sáng.

+ Người thưởng thức chữ không chỉ thưởng thức bằng thị giác mà còn bằng cả tâm hồn.

+ Cái đẹp sẽ vươn lên và chiến thắng được cái ác.

Câu 7 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

– Tử Văn và Huấn Cao đều là những con người mang trong mình một thái độ “ngông”. “Ngông” ở đây không phải “ngông ngênh” mà là thái độ hiên ngang, bất khuất, đầy bản lĩnh, không bao giờ đầu hàng trước cái xấu, cái ác, luôn đấu tranh bảo vệ chính nghĩa. 

* Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

Đoạn văn tham khảo:

Cảnh cho chữ trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân được coi là một “cảnh tượng xưa nay chưa từng có”. Trước hết bởi hoàn cảnh diễn ra nó vô cùng đặc biệt: vào buổi đêm – trước khi Huấn Cao ra pháp trường đối mặt với cái chết. Huấn Cao đã viết chữ tặng viên quản ngục ngay trong ngục tù hôi hám, bẩn thỉu. Cái đẹp lại được sáng tạo giữa chốn hôi hám, nhơ bẩn; thiên lương cao cả lại toả sáng ở chính cái nơi mà bóng tối và cái ác đang ngự trị. Huấn cao – một người tù cổ đeo gông, chân vướng xiêng đang dậm tô những nét chữ tài hoa với một tư thế đĩnh đạc, hiên ngang. Viên quản ngục – người đại diện cho sự thống trị lại trong tư thế khúm núm, kính cẩn xin chữ. Tuy đối lập về hoàn cảnh nhưng họ lại bắt gặp sự đồng điệu giữa một con người tài hoa tạo ra cái đẹp và một người tiếp nhận, say mê cái đẹp. Qua đó, tác giả đã gửi gắm thông điệp: cái đẹp luôn toả sáng trong mọi hoàn cảnh, cái đẹp có sức cảm hoá và chiến thắng cái xấu, cái ác. 

Bài giảng: Chữ người tử tù – Kết nối tri thức – Cô Hoàng Thị Hồng (Giáo viên SachGiaiBaiTap)