Xem toàn bộ tài liệu Lớp 12: tại đây
Tài liệu Cách giải bài tập xác suất trong di truyền người – di truyền phả hệ đầy đủ các dạng bài tập từ cơ bản đến nâng cao với phương pháp giải chi tiết và bài tập có đáp án giúp học sinh ôn thi THPT Quốc gia môn Sinh học năm 2021 đạt kết quả cao.
phần nội dung
XÁC SUẤT TRONG DI TRUYỀN NGƯỜI
DẠNG BÀI: DI TRUYỀN PHẢ HỆ
A. LƯU Ý LÍ THUYẾT
– Nghiên cứu phả hệ là nghiên cứu di truyền của một tính trạng nhất định trên những người có quan hệ họ hàng qua nhiều thế hệ liên tiếp. Mục đích của nghiên cứu phả hệ là để xác định xem tính trạng bệnh là trội hay lặn, nằm trên NST thường hay NST giới tính, di truyền theo quy luật nào.
– Trong phả hệ, nếu có một cặp vợ chồng nào đó có kiêu hình không bị bệnh nhưng sinh con có đứa bị bệnh thì bệnh là tính trạng lặn. Nếu cặp vợ chồng đều không bị bệnh mà sinh con gái bị bệnh thì bệnh liên kết giới tính, gen nằm trên X.
– Khi xác định kiểu gen của những người trong phả hệ thì trước hết phải xác định kiểu gen của những kiểu hình mang tính trạng lặn trước, sau đó suy ra kiểu gen của những người còn lại.
– Khi gen nằm trên NST giới tính X (liên kết giới tính), cơ thể không bị bệnh nhưng có bố hoặc mẹ bị bệnh thì kiểu gen của cơ thể là 
– Khi gen nằm trên NST giới tính X thì người nam không bị bệnh luôn có kiểu gen
B. CÁC DẠNG BÀI TẬP THƯỜNG GẶP
1. Bài tập phả hệ về một bệnh di truyền
|
Đối với bài tập phả hệ, nên tiến hành theo 4 bước sau đây: Bước 1: Quan sát toàn bộ phả hệ, lựa chọn cặp vợ chồng để suy ra bệnh cho gen trội hay lặn quy định, có liên kết giới tính hay không. Bước 2: Dựa vào quan hệ huyết thống để xác định kiểu gen của vợ chồng sinh ra đứa con cần tính xác suất. Bước 3: Tìm tỉ lệ của loại kiểu hình (hoặc kiểu gen) cần tính xác suất Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất |
Bài 1: Cho phả hệ về 1 bệnh di truyền ở người:
Người con gái số 8 lấy chồng không bị bệnh này thì xác suất đứa con đầu lòng không bị bệnh là bao nhiêu?
Hướng dẫn giải
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh
– Dựa vào phả hệ ta thấy cặp bố mẹ số 6 và số 7 có kiểu hình bình thường nhưng sinh con số 11 bị bệnh chứng tỏ gen lặn quy định.
– Dựa vào phả hệ ta thấy bệnh xuất hiện ở nam mà không có ở nữ, chứng tỏ bệnh di truyền liên kết giới tính. Bệnh biểu hiện gián đoạn qua các thế hệ nên gen mang bệnh nằm trên NST giới tính X.
– Quy ước: A – quy định bình thường, a – quy định bệnh
Bước 2: Xác định kiểu gen của người con gái số 8 và chồng của cô ta
– Người số 8 không bị bệnh nhưng bố (người số 3) của cô ta bị bệnh nên kiểu gen là
– Chồng của người số 8 không bị bệnh nên kiểu gen của chồng là
Bước 3: Tìm tỉ lệ kiểu hình của đời con
Đời con có tỉ lệ kiểu hình:
2 con gái không bị bệnh, 1 con trai không bị bệnh, 1 con trai bị bệnh.
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất sinh con đầu lòng không bị bệnh là
|
– Trong phả hệ, nếu một cặp bố mẹ có kiểu hình giống nhau nhưng sinh con có kiểu hình khác thì tính trạng mới xuất hiện chính là tính trạng lặn. – Khi xác định kiểu gen của những người trong phả hệ thì trước hết phải xác định kiểu gen của những kiểu hình mang tính trạng lặn trước, sau đó suy ra kiểu gen của những người còn lại. |
Bài 2: Cho sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen quy định, alen trội là trội hoàn toàn.
Biết rằng không xảy ra đột biến và người số II4 không mang alen gây bệnh. Xác suất để cặp vợ chồng số III22 và III3 sinh con đầu lòng bị bệnh là bao nhiêu?
Hướng dẫn giải
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh
– Ở cặp vợ chồng số II5 và II6 không bị bệnh nhưng sinh con gái (số III4 ở thế hệ thứ III) bị bệnh, chứng tỏ bệnh do gen lặn quy định và không liên kết với giới tính, gen nằm trên NST thường.
– Quy ước: A không quy định bệnh; a quy định bệnh
Bước 2: Xác định kiểu gen của vợ chồng sinh ra đứa con cần tính xác suất
– Người số II3 không bị bệnh nhưng có anh trai (số II1) bị bệnh nên người số II3 có kiểu gen
– Người số II4 không mang alen bệnh nên kiểu gen là AA.
Phép lai
→ Người chồng (số III2) có kiểu gen Aa với xác suất
– Người số III3 có em gái (III4) bị bệnh nên kiểu gen của người số III3 là
Kiểu gen của cặp vợ chồng này là
Bước 3: Tìm tỉ lệ của loại kiểu hình (hoặc kiểu gen) cần tính xác suất
Cặp vợ chồng này có kiểu gen là
→ Sinh con bị bệnh với tỉ lệ
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất để cặp vợ chồng số III2 và III3 sinh con đầu lòng bị bệnh là
Bài 3: Cho sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền của một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen quy định, alen trội là trội hoàn toàn.
Nếu cặp vợ chồng số III2 và III3 sinh 2 người con, xác suất để chỉ có 1 đứa bị bệnh là bao nhiêu?
Hướng dẫn giải
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh
– Ở cặp vợ chồng số I1 và I2 không bị bệnh nhưng sinh con gái (số II3 ở thế hệ thứ II) bị bệnh, chứng tỏ bệnh go gen lặn quy định và không liên két với giới tính, gen nằm trên NST thường.
– Quy ước: A không quy định bệnh; a quy định bệnh.
Bước 2: Xác định kiểu gen của vợ chồng số III2 và III3
→ Người chồng (số III2) có kiểu gen Aa
Kiểu gen của cặp vợ chồng này là
Bước 3: Tìm tỉ lệ của loại kiểu hình cần tính xác suất
Cặp vợ chồng này có kiểu gen là
→Khi vợ chồng có kiểu gen ♂Aa x ♀Aa thì sẽ sinh con bị bệnh với tỉ lệ
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất để cặp vợ chồng số III2 và III3 sinh 2 người con, chỉ có 1 đứa bị bệnh là
Bài 4: Khảo sát sự di truyền một bệnh ở loài người qua 3 thế hệ, kết quả thu được như sau:
Cho biết người số III3 không mang alen bệnh. Xác suất để cặp vợ chồng số III2 và III3 sinh con đầu lòng không mang alen bệnh là bao nhêu?
Hướng dẫn giải
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh.
Bước 2: Xác định kiểu gen của vợ chồng số III2 và III3
→ Người chồng (số III2) có kiểu gen
Người số III3 không mang alen bệnh nên kiểu gen của người số III3 là AA.
Kiểu gen của cặp vợ chồng này là
Bước 3: Tìm tỉ lệ của loại kiểu hình cần tính xác suất
Cặp vợ chồng này có kiểu gen
Sinh con mang alen bệnh với tỉ lệ
→Sinh con không mang alen bệnh với tỉ lệ
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất để cặp vợ chồng số III2 và III3 sinh con đầu lòng không mang alen bệnh là
2. Bài tập phả hệ về hai bệnh di truyền
|
Đối với bài tập phả hệ có 2 bệnh, nên tiến hành theo 4 bước sau đây: Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh thứ nhất và bệnh thứ hai. Bước 2: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh thứ nhất. Bước 3: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh thứ hai. Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất |
Bài 1: Phả hệ dưới đây mô tả hai bệnh di truyền phân li độc lập với nhau, mỗi bệnh do một gen quy định.
Xác suất để đứa con của cặp vợ chồng số 14 và 15 chỉ bị 1 bệnh trong hai bệnh nói trên là bao nhiêu?
Hướng dẫn giải
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh thứ nhất và bệnh thứ hai/
B quy định không bị bệnh; b quy định bị bệnh thứ hai.
Bước 2: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh thứ nhất.
→ Sinh con không bị bệnh với xác suất
Bước 3: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh thứ hai
→ Sinh con không bị bệnh với xác suất
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất để đứa con của cặp vợ chồng số 14 và 15 chỉ bị 1 bệnh trong hai bệnh nói trên
Bài 2: Cho sơ đồ phả hệ sau:
Hướng dẫn giải
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh thứ nhất và bệnh thứ hai
Ở bài này không phải tiến hành bước 1, vì bài toán đã cho
Bước 2: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh P.
Bước 3: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bện Q
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất để cặp vợ chồng ở thế hệ thứ III trong sơ đồ phả hệ trên sinh con đầu lòng là con trai và mắc cả hai bệnh P, Q là
Bài 3: Ở người, bệnh bạch tạng do gen lặn nằm trên nhiễm sắc thể thường quy định, alen trội tương ứng quy định da bình thường. Bệnh mù màu đỏ – xanh lục do gen lặn nằm trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X quy định, alen trội tương ứng quy định mắt nhìn màu bình thường. Có sơ đồ phả hệ sau:
Biết rằng không có đột biến mới phát sinh ở tất cả các cá thể trong phả hệ. Xác suất đứa con đầu lòng của cặp vợ chồng II.8 – II.9 mang alen của cả 2 bệnh là bao nhiêu?
Hướng dẫn giải
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh thứ nhất và bệnh thứ hai
Ở bài này không phải tiến hành bước 1, vì bài toán đã cho
Quy ước: A quy định bình thương, a quy định bệnh bạch tạng
B quy định bình thường, b quy định bệnh mù màu
Bước 2: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh bạch tạng.
→ Xác suất để con mang alen bệnh = 1 – xác suất con không mang alen bệnh
Bước 3: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh mù màu.
→ Cho giao tử 
→ Xác suất để con mang alen bệnh
C. BÀI TẬP VẬN DỤNG
1. BÀI TẬP TỰ LUẬN
Bài 1: Cho phả hệ về 1 bệnh di truyền ở người:
Người con gái số 8 lấy chồng bị bệnh này thì xác suất sinh đứa con đầu lòng mang alen bệnh là bao nhiêu?
Bài 2: Cho sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen quy định, alen trội là trội hoàn toàn.
Biết rằng không xảy ra đột biến và người số II4 mang alen gây bệnh. Xác suất để cặp vợ chồng số III2 và III3 sinh con đầu lòng là con trai và bị bệnh là bao nhiêu?
Bài 3: Cho sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen quy định, alen trội là trội hoàn toàn
Nếu cặp vợ chồng số III2 và III3 sinh 2 người con, xác suất để có ít nhất 1 đứa bị bệnh là bao nhiêu?
Bài 4: Phả hệ dưới đây mô tả hai bệnh di truyền phân li độc lập với nhau, mỗi bệnh do một gen quy định.
Xác suất để đứa con của cặp vợ chồng số 14 và 15 bị cả 2 bệnh nói trên là bao nhiêu?
Bài 5: Ở người, bệnh bạch tạng do gen lặn nằm trên nhiễm sắc thể thường quy định, alen trội tương ứng quy định da bình thường. Bệnh mù màu đỏ – xanh lục do gen lặn nằm trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X quy định, alen trội tương ứng quy định mắt nhìn màu bình thường. Có sơ đồ phả hệ sau:
Biết rằng không có đột biến mới phát sinh ở tất cả các cá thể trong phả hệ. Xác suất để đứa con đầu lòng của cặp vợ chồng II.8 – II.9 không mang alen bệnh là bao nhiêu?
2. Bài tập trắc nghiệm
Câu 1: Phả hệ dưới đây mô tả hai bệnh di truyền phân li độc lập với nhau, mỗi bệnh do một gen quy định.
Biết rằng người mẹ của cô gái ở thế hệ thứ (III) không mang alen gây bệnh. Xác suất để người con của cặp vợ chồng ở thế hệ thứ (III) bị cả hai bệnh nói trên là
Câu 2: Cho phả hệ:
Cho biết bệnh do một gen quy định. Người con gái số 8 lấy chồng không bi bệnh mù màu thì xác suất sinh đứa con đầu lòng không bị bệnh là
A. 25% B. 12,5%
C. 75% D. 50%
Câu 3: Phả hệ ở hình bên mô tả sự di truyền của một bệnh ở người do một tính trạng đơn gen quy định (những ô màu đen mô tả người bị bệnh). Xác suất để người ? không bị bệnh này là
Câu 4: Cho sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen quy định, alen trội là trội hoàn toàn.
Biết rằng không xảy ra đột biến và bố của người đàn ông ở thế hệ thứ III không mang alen gây bệnh. Xác suất người con đầu lòng của cặp vợ chồng ở thế hệ thứ III bị bệnh là
Câu 5: Cho sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen quy định, alen trội là trội hoàn toàn.
Biết rằng không xảy ra đột biến và bố của người đàn ông ở thế hệ thứ III không mang alen gây bệnh. Nếu cặp vợ chồng ở thế hệ thứ 3 sinh 2 con. Xác suất để có ít nhất một đứa bị bệnh là bao nhiêu?
Câu 6: Khảo sát sự di truyền một bệnh ở người qua 3 thế hệ như sau:
Xác suất để người III2 mang gen bệnh là bao nhiêu?
Câu 7: Ở người, bệnh điếc bẩm sinh do gen lặn nằm trên NST thường quy định, bệnh mù màu do gen lặn nằm trên trên vùng không tương đồng của NST giới tính X. Ở một cặp vợ chồng, bên phía người vợ có anh trai bị mù màu, có em gái bị điếc bẩm sinh. Bên phía người chồng có mẹ bị điếc bẩm sinh. Những người khác trong gia đình đều không bị hai bệnh này. Xác suất để đứa con đầu lòng không bị cả hai bệnh nói trên là
Câu 8: Cho sơ đồ phả hệ sau:
Bệnh P được quy định bởi gen trội (P) nằm trên nhiễm sắc thể thường; bệnh Q được quy định bởi gen lặn (q) nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X, không có alen tương ứng trên Y. Biết rằng không có đột biến mới xảy ra.
Xác suất để cặp vợ chồng ở thế hệ thứ III trong sơ đồ phả hệ trên sinh con đầu lòng là con trai và mắc cả hai bệnh P, Q là
A. 3,125% B. 12,5%
C. 25%. D. 6,25%.
Câu 9: Phả hệ dưới đây mô tả hai bệnh di truyền phân li độc lập với nhau, mỗi bệnh do một gen quy định.
Biết rằng người mẹ của cô gái ở thế hệ thứ (III) không mang gen bệnh. Xác suất để người con của cặp vợ chồng ở thế hệ thứ (III) không mang alen bệnh là
Câu 10: Ở người, bệnh bạch tạng do gen lặn nằm trên NST thường quy định; bệnh mù màu do gen lặn nằm trên NST giới tính X (không có trên Y) quy định. Phả hệ sau mô tả sự di truyền của hai bệnh này ở hai gia đình.
Biết rằng không có đột biến xảy ra. Xác suất để cặp vợ chồng ở thế hệ thứ II sinh đứa con đầu lòng không bị bệnh là
Câu 11: Ở người, bệnh bạch tạng do gen lặn nằm trên nhiễm sắc thể thường quy định, alen trội tương ứng quy định da bình thường. Bệnh mù màu đỏ – xanh lục do gen lặn nằm trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X quy định, alen trội tương ứng quy định mắt nhìn màu bình thường. Có sơ đồ phả hệ sau:
Biết rằng không có đột biến mới phát sinh ở tất cả các cá thể trong phả hệ. Xác suất để cặp vợ chồng số II.8 – II.9 trong phả hệ sinh đứa con đầu lòng không bị mắc cả 2 bệnh này là
Câu 12: Khảo sát sự di truyền một bệnh ở loài người qua 3 thế hệ, kết quả thu được như sau:
Cho biết người số III3 mang alen bệnh. Xác suất để cặp vợ chồng III2 và III3 sinh con đầu lòng không mang alen bệnh là
3. Đáp án
a. Các bài tự luận
Bài 1:
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh.
Bước 2: Xác định kiểu gen của người con gái số 8 và chồng của cô ta
Bước 3: Tìm tỉ lệ kiểu hình của đời con
Đời con có cá thể mang alen bệnh là 
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất sinh con đầu lòng mang alen bệnh là
Bài 2:
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh
Bước 2: Xác định kiểu gen của vợ chồng sinh ra đứa con cần tính xác suất
Phép lai 
→ Người chồng (số III2) không bị bệnh là con của cặp vợ chồng số II3 và II4 có kiểu gen AA hoặc Aa với tỉ lệ
Kiểu gen của cặp vợ chồng này là 
Bước 3: Tìm tỉ lệ của loại kiểu hình (hoặc kiểu gen) cần tính xác suất
Cặp vợ chồng này có kiểu gen là
→ Sinh con bị bệnh với tỉ lệ
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Bài 3:
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh
Bước 2: Xác định kiểu gen của vợ chồng số III2 và III3
→ Người chồng (số III2) có kiểu gen Aa
Kiểu gen của cặp vợ chồng này là
Bước 3: Tìm tỉ lệ của loại kiểu hình cần tính xác suất
Cặp vợ chồng này có kiểu gen là
→ Khi vợ chồng có kiểu gen 
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Bài 4:
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh thứ nhất và bệnh thứ hai.
B quy định không bị bệnh; b quy định bị bệnh thứ hai
Bước 2: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh thứ nhất
Bước 3: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh thứ hai
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất để đứa con của cặp vợ chồng số 14 và 15 chỉ bị 1 bệnh trong hai bệnh nói trên là
Bài 5:
Bước 1: Xác định quy luật di truyền của bệnh thứ nhất và bệnh thứ hai
Ở bài này không phải tiến hành bước 1, vì bài toán đã cho.
Quy ước: A quy định bình thường, a quy định bệnh bạch tạng
B quy định bình thường, b quy định bệnh mù màu
Bước 2: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh bạch tạng.
Bước 3: Tìm kiểu gen của bố mẹ và kiểu hình cần tính xác suất của bệnh mù màu.
→ Cho giao tử
→ Xác suất để con không mang alen bệnh
Bước 4: Sử dụng toán tổ hợp để tính xác suất
Xác suất để đứa con đầu lòng của cặp vợ chồng II.8 – II.9 không mang alen bệnh là
b.Các bài trắc nghiệm
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
|
C |
C |
A |
D |
A |
B |
C |
D |
A |
B |
B |
C |