Xem toàn bộ tài liệu Lớp 10: tại đây

I. Kiến thức cơ bản

1. Phủ định biện chứng và phủ định siêu hình

⇒ Phủ định là sự xóa bỏ đi sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng nào đó.

a. Phủ định siêu hình

⇒ Phủ định siêu hình là sự phủ định được diễn ra do sự can thiệp, sự tác động từ bên ngoài, cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. Ví dụ: Việc con người chặt phá rừng và săn bắt động vật quý hiếm là việc con người đã xóa bỏ đi sự tồn tại, phát triển của tự nhiên. Việc làm đó dẫn đến con người phải gánh chịu các hậu quả nặng nề khi không tuân theo các quy luật của tự nhiên. Chặt phá rừng bừa bãi sẽ dẫn đến tình trạng sạt lở đất, phá vỡ đa dạng sinh học…Các hiện tượng xóa bỏ đi sự tồn tại, phát triển của tự nhiên như vậy được gọi là Phủ định siêu hình.

b. Phủ định biện chứng

⇒ Phủ định biện chứng là sự phủ định được diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật và hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích cực của sự vật và hiện tượng cũ để phát triển sự vật và hiện tượng mới.

+ Tính khách quan: Nguyên nhân sự phủ định nằm ngay trong bản thân sự vật, hiện tượng; kết quả là cái mới ra đời thay thế cái cũ.

+ Tính kế thừa: Gạt bỏ những yếu tố tiêu cực, giữ lại yếu tố tích cực phù hợp với sự phát triển của cái mới.

2. Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng

a. Phủ định của phủ định

Trong quá trình vận động và phát triển của sự vật hiện tượng, cái mới xuất hiện phủ định cái cũ, rồi nó lại bị cái mới hơn phủ định. Triết học đó là sự phủ định của phủ định.

+ Thóc – mạ – lúa – thóc

(PĐ lần 1: mạ phủ định hạt thóc; PĐ lần 2: lúa phủ định mạ; PĐ lần 3: thóc phủ định lúa. Từ lần PĐ 2 được gọi là phủ định của phủ định)

+ Trứng – tằm – nhộng – bướm

(PĐ lần 1: tằm phủ định trứng; PĐ lần 2: nhộng phủ định tằm; PĐ lần 3: bướm phủ định nhộng)

⇒ Ta thấy các quá trình này diễn ra theo vòng tuần hoàn, có điểm đầu và điểm mới giống nhau nhưng lại khác nhau về chất, có sự ra đời của cái mới. Đồng thời nó diễn ra các quá trình phủ định, cái sau phủ định cái trước. Nhìn chung đó là khuynh hướng phát triển vận động đi lên ngày càng hoàn thiện hơn.

b. Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng

Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng là vận động đi lên, cái mới ra đời, kế thừa và thay thế cái cũ nhưng ở trình độ ngày càng cao hơn, hoàn thiện hơn.

Sự ra đời của cái mới không đơn giản, dễ dàng mà quanh co, phức tạp.

c. Bài học rút ra

Nhận thức cái mới, ủng hộ cái mới; tôn trọng quá khứ; tránh bảo thủ, phủ định sạch trơn, cản trở sự tiến bộ.

Đặc điểm so sánh	Phủ định siêu hình	Phủ định biện chứng
Điểm giống nhau	Đều là là sự xóa bỏ đi sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng nào đó.
Điểm khác nhau	– Diễn ra do sự can thiệp, tác động từ bên ngoài. – Xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. – Sự vật, hiện tượng sẽ bị xóa bỏ hoàn toàn, không tạo ra và không liên quan đến sự vật mới.	– Diễn ra do sự phát triển bên trong bản thân sự vật, hiện tượng. – Không xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. – Sự vật, hiện tượng sẽ không bị xóa bỏ hoàn toàn, là cơ sở cho sự xuất hiện của sự vật mới, sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển trong sự vật mới.