Xem toàn bộ tài liệu Lớp 8: tại đây

A. Lý thuyết & Phương pháp giải

Ở dạng bài tập này, để bài thường cho một phản ứng có n chất (kể cả chất phản ứng và sản phẩm), trong đó đã biết (n – 1) chất. Yêu cầu xác định chất còn lại và hệ số còn thiếu.

Để xác định chất còn lại trong phản ứng cần nhớ: Trong phản ứng hóa học số nguyên tử mỗi nguyên tố giữ nguyên trước và sau phản ứng.

Ví dụ: Hãy chọn hệ số và công thức hóa học thích hợp đặt vào chỗ dấu hỏi trong phương trình hóa học sau:

?Cu + ? → 2CuO

Hướng dẫn:

– Vế phải có Cu và O nên chất còn thiếu ở vế trái phải là O₂.

– Vế phải có 2 nguyên tử Cu nên để số nguyên tử Cu ở vế trái bằng số nguyên tử Cu ở vế phải thì hệ số của Cu ở vế trái là 2.

Vậy phương trình hóa học là: 2Cu + O₂ → 2CuO.

B. Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Chọn hệ số và công thức hóa học thích hợp đặt vào những chỗ có dấu ? trong phương trình hóa học sau:

a) Fe + ?HCl → FeCl₂ + H₂

b) CaO + ?HCl → CaCl₂ + ?

Hướng dẫn giải:

a) Thấy vế phải có 2 nguyên tử Cl và 2 nguyên tử H, để số nguyên tử Cl và H ở hai vế bằng nhau cần thêm 2 vào trước phân tử HCl.

Vậy phương trình hóa học là:

Fe + 2HCl → FeCl₂ + H₂

b) Vế trái có Ca, H, Cl, O vậy chất còn lại ở vế phải nhất định phải chứa cả H và O. Vậy chất còn thiếu ở vế phải là H₂O.

Vế phải có 2 nguyên tử Cl, vậy để số Cl ở hai vế bằng nhau cần thêm 2 vào trước HCl.

Vậy phương trình hóa học là:

CaO + 2HCl → CaCl₂ + H₂O

Ví dụ 2: Cho sơ đồ của phản ứng như sau:

Al + CuSO₄ → Al_x(SO₄)_y + Cu

Xác định các chỉ số x, y và cân bằng phương trình hóa học.

Hướng dẫn giải:

– Xác định các chỉ số x và y

Ta có Al có hóa trị III; nhóm (SO₄) có hóa trị II

Áp dụng quy tắc hóa trị ta có: III.x = II.y hay

Chọn x = 2 thì y = 3.

– Cân bằng phương trình hóa học:

Thay x và y vào sơ đồ được:

Al + CuSO₄ → Al₂(SO₄)₃ + Cu

Vế phải có 2 nguyên tử Al để số nguyên tử Al ở hai về bằng nhau thêm 2 vào trước Al

2Al + CuSO₄ → Al₂(SO₄)₃ + Cu

Vế phải có 3 nhóm (SO4) để số nhóm (SO₄) ở hai vế bằng nhau thêm 3 vào trước CuSO₄.

2Al + 3CuSO₄ → Al₂(SO₄)₃ + Cu

Thấy phải thêm tiếp 3 vào trước Cu ở vế trái để số nguyên tử Cu ở hai vế bằng nhau.

Vậy phương trình hóa học là:

2Al + 3CuSO₄ → Al₂(SO₄)₃ + 3Cu

Ví dụ 3: Cho sơ đồ phản ứng sau:

Fe_aO_b + HCl → FeCl_c + H₂O

Cho biết Fe có hóa trị III, hãy xác định a, b, c và cân bằng phương trình hóa học.

Hướng dẫn giải:

– Sắt có hóa trị III, vậy oxit của sắt là Fe₂O₃, muối sắt là FeCl₃

⇒ a = 2; b = 3 và c = 3.

– Cân bằng phương trình:

Sơ đồ phản ứng: Fe₂O₃ + HCl → FeCl₃ + H₂O

Vế trái có 2 nguyên tử Fe, để số nguyên tử Fe ở hai vế bằng nhau thêm 2 vào trước FeCl₃.

Fe₂O₃ + HCl → 2FeCl₃ + H₂O

Khi đó vế phải có 6 nguyên tử Cl, để số Cl ở hai vế bằng nhau thêm 6 vào trước HCl.

Fe₂O₃ + 6HCl → 2FeCl₃ + H₂O

Cuối cùng thêm 3 vào trước H₂O để số nguyên tử H ở hai vế bằng nhau.

Vậy phương trình hóa học là:

Fe₂O₃ + 6HCl → 2FeCl₃ + 3H₂O

C. Bài tập vận dụng

Câu 1: Cho sơ đồ phản ứng: Fe + … → FeCl₂ + H₂. Chất còn thiếu trong sơ đồ trên là

A. Cl₂.

B. Cl.

C. HCl.

D. Cl₂O.

Chọn C

Vế phải có chứa Fe, Cl, H do đó chất còn thiếu ở vế trái phải chứa cả H và Cl.

Vậy chất còn thiếu là HCl.

Câu 2: Cho sơ đồ phản ứng: FeCl_x + Cl₂ → FeCl₃. Giá trị của x là

A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Chọn B

Do sắt có 2 hóa trị là II và III nên FeCl_x có thể là FeCl₂ hoặc FeCl₃

⇒ Loại đáp án A và D.

Do vế phải là FeCl₃ nên vế trái không thể là FeCl₃ ⇒ loại đáp án C

Câu 3: Cho phương trình hóa học: Fe₃O₄ + aHCl → FeCl₂ + 2FeCl₃ + 4H₂O.

Giá trị của a là

A. 4.

B. 6.

C. 8.

D. 10.

Chọn C

Vế phải có 8 nguyên tử H, để số H ở hai vế bằng nhau cần thêm 8 vào trước HCl.

Vậy a = 8.

Câu 4: Có sơ đồ phản ứng hóa học:

Al + AgNO₃ → Al(NO₃)₃ + Ag. Hệ số thích hợp trong phản ứng là

A. 1 : 2 : 3 : 4.

B. 2 : 3 : 2 : 5.

C. 2 : 4 : 3 : 1.

D.1 : 3 : 1 : 3.

Đáp án D

Phương trình hóa học:

Al + 3AgNO₃ → Al(NO₃)₃ + 3Ag.

Câu 5: Cho sơ đồ phản ứng sau:

CaO + ? HNO₃ → Ca(NO₃)₂ + ?

Hệ số trước HNO3 và chất còn thiếu trong sơ đồ phản ứng lần lượt là

A. 1 và H₂O.

B. 2 và H₂O.

C. 2 và HNO₃.

D. 2 và NO₂.

Đáp án B

CaO + 2HNO₃ → Ca(NO₃)₂ + H₂O

Câu 6: Cho phương trình phản ứng hoá học sau: MnO₂ + 4? → MnCl₂ + Cl₂ + 2H₂O

Chất còn thiếu trong phương trình là

A. Cl₂.

B. H₂O.

C. HCl.

D. Cl₂O.

Đáp án C

MnO₂ + 4HCl → MnCl₂ + Cl₂ + 2H₂O

Câu 7: Cho sơ đồ phản ứng sau:

K₂CO₃ + CaCl₂ → CaCO₃ + ?

Tỉ lệ số phân tử của các chất tham gia phản ứng là

A. 1 : 1.

B. 2 : 1.

C. 1 : 2.

D. 1 : 3.

Phương trình hóa học:

K₂CO₃ + CaCl₂ → CaCO₃ + 2KCl

Tỉ lệ số phân tử K₂CO₃ : số phân tử CaCl₂ là 1 : 1.

Câu 8: Hoà tan nhôm (Al) trong dung dịch axit sunfuric (H₂SO₄) thu được nhôm sunfat (Al₂(SO₄)₃) và khí là

A. H₂.

B. O₂.

C. CO₂.

D. H₂O.

Đáp án A

Khí là H₂.

2Al + 3H₂SO₄ → Al₂(SO₄)₃ + 3H₂.

Câu 9: Có sơ đồ phản ứng sau: Al + Fe₃O₄ → ? + Al₂O₃. Đơn chất còn thiếu trong sơ đồ và tổng hệ số các chất sản phẩm lần lượt là

A. Fe và 10.

B. Al và 11.

C. Fe và 12.

D. Fe và 13.

Đáp án D

8Al + 3Fe₃O₄ 9Fe + 4Al₂O₃

Tổng hệ số các chất sản phẩm là 9 + 4 = 13.

Câu 10: Cho sơ đồ phản ứng hóa học sau:

Zn + ? → ZnCl₂ + H₂

Tổng hệ số các chất tham gia phản ứng là

A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

Đáp án C

Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂

Tổng hệ số các chất tham gia phản ứng là: 1 + 2 = 3.