Xem toàn bộ tài liệu Lớp 6 – Cánh Diều: tại đây
Bố cục
Nội dung chính
1. Chuẩn bị
Câu hỏi trang 28 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: – Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự, miêu tả, các em cần chú ý:
+ Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ
+ Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy.
+ Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức, nghệ thuật của bài thơ.
+ Ý nghĩa của bài thơ và những nhận thức, tình cảm của em sau khi học.
Trả lời:
– Câu chuyện được kể trong bài thơ là vào một đêm mùa Đông ở chiến trường xa xôi, anh chiến sĩ mấy lần tỉnh dậy đều thấy Bác Hồ đang ngồi trầm ngâm, anh rất lo lắng cho sức khỏe của Bác. Sau khi nghe được những lời tâm sự của Bác anh càng thấm thía, biết ơn nỗi lòng của người Cha già vĩ đại.
– Yếu tố tự sự ở trong văn bản là câu chuyện mà anh bộ độ kể lại, trên những gì mình đã chứng kiến.
– Yếu tố miêu tả trong văn bản là những từ ngữ được sử dụng để miêu tả ngoại hình, dáng vẻ của Bác
=> Tác dụng: Các yếu tố tự sự, miêu tả đã giúp hình ảnh Bác Hồ được hiện lên thật chân thực, rõ ràng. Qua đó người đọc cũng hiểu hơn về phẩm cách và đức hi sinh muôn đời của Bác dành cho nhân dân.
– Nét đặc sắc về hình thức, nghệ thuật: Tác giả đã sử dụng thể thơ 5 chữ, nhịp điệu sâu lắng trữ tình gợi lên tình cảm yêu thương, trân trọng Bác của anh bộ đội. Đồng thời làm nổi bật tình cảm sự hi sinh thiêng liêng của Bác dành cho nhân dân.
– Sau khi đọc bài thơ em rất thấm thía và biết ơn những người bộ đội, chiến sĩ và đặc biệt là Bác Hồ. Những người đã dành cả cuộc đời để bảo vệ độc lập dân tộc. Để chúng em được sống cuộc sống hòa bình, tự do, hạnh phúc như ngày hôm nay.
Câu hỏi trang 28 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác không ngủ, tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.
Tìm hiểu về tác giả Minh Huệ
Tiểu sử:
– Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927, là một nhà thơ hiện đại của Việt Nam. Ngoài bút danh Minh Huệ, ông còn có các bút danh khác là “Mai Quốc Minh, Nguyễn Thái”.
– Quê tại Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
Sự nghiệp cách mạng gắn liền với sự nghiệp văn học:
– Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945.
– Khi quân Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi.
– Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi. Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV,Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học,Ủy viên Ủy ban hành chính kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
– Sau khi chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa kiểm soát hoàn toàn miền Bắc, ông tiếp tục đi học và tốt nghiệp đại học Văn, được kết nạp làm Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).
Các tác phẩm tiêu biểu:
– Minh Huệ (3/10/1927 – 11/10/2003) là một nhà thơ hiện đại của Việt Nam. Ông được biết đến nhiều với tác phẩm thơ “Đêm nay Bác không ngủ”, và đã được Nhà nước Việt Nam tặng giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật với 3 tập thơ: Đêm nay Bác không ngủ (1985); Tiếng hát quê hương (1959); Đất chiến hào (1970). Ngoài bút danh Minh Huệ, ông còn có các bút danh khác là “Mai Quốc Minh, Nguyễn Thái”.
2. Đọc hiểu
a. Trong khi đọc
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai
Trả lời:
– Các từ láy trong khổ thơ thứ 2 là: trầm ngâm, lâm thâm, xơ xác.
– Tác dụng: Các từ láy gợi ra vẻ suy tư, lo lắng của Bác, trong hoàn cảnh không gian mưa gió, thiếu thốn, khắc nghiệt. Các từ láy đó đã làm tăng sức gợi hình, gợi tả cho khổ thơ.
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.
Trả lời:
– Câu thơ “Người cha mái tóc bạc” sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ
– “Người cha” ở đây được ẩn dụ cho “Bác Hồ”: Bác Hồ luôn quan tâm, yêu thương lo lắng cho từng bữa ăn giấc ngủ của những người chiến sĩ như người cha lo lắng cho những đứa con thân yêu của mình.
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23,25 và việc tạo yếu tố tự sự.
Trả lời:
– Bác ơi! Bác chưa ngủ?
– Chú cứ việc ngủ ngon
→ Tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở 2 câu thơ trên được đặt ở đầu câu để đánh dấu lời nói trực tiếp của nhân vật.
Câu hỏi trang 30 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Các từ ” đinh ninh”, ” phăng phắc” giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?
Trả lời:
– Gợi ra cho em hình ảnh giữa đêm tối yên tĩnh, vắng lặng, Bác ngồi trầm ngâm, tập trung suy nghĩ một vấn đề lớn lao của dân tộc. Hai từ láy này có vai trò lớn trong việc miêu tả chân dung Bác: khắc hoạ được cụ thể, rõ ràng tư thế, dáng vẻ và tâm tư của Bác trong đêm không ngủ.
Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?
Trả lời:
– Khổ thơ trên thể hiện tâm trạng của Bác, khi nghĩ về những người dân công đêm nay phải ngủ ngoài rừng hoang, lạnh giá.
Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.
Trả lời
– Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối dòng 2 vần với chữa cuối dòng 3 ( hồng-mông), khổ cuối đặc biệt hơn: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình- Minh)
b. Sau khi đọc
Câu 1 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9-10 dòng)
Trả lời:
– Bài thơ có hai nhân vật là Bác Hồ và anh đội viên (bộ đội)
– Hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật là vào một đêm trời đã khuya, mưa lâm thâm, bên cạnh bếp lửa hồng ở một mái lều tranh xơ xác.
– Kể lại câu chuyện dựa theo trật tư thời gian.
Hôm đó, vào một đêm mùa đông trời mưa và rất lạnh nên tôi giật mình tỉnh giấc, thức dậy tôi thấy Bác vẫn chưa ngủ tôi bèn giục bác nhưng bác nói hãy cứ ngủ trước đi rồi Bác đi rém chăn, đốt lửa cho chúng tôi ngủ ngon. Tôi thiếp vào giấc ngủ từ lúc nào không hay lần thứ hai tỉnh giấc vẫn thấy Bác ngồi đó vẻ mặt suy tư trầm ngâm của Bác làm tôi không khỏi lo lắng, bồn chồn giục Bác đi ngủ nhưng Bác vẫn lặng lẽ ngồi. Đến lần thứ ba tỉnh dậy, tôi phải tới tận nơi bảo, Bác hãy ngủ đi không thì sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe lắm, lúc này Bác mới tâm sự với tôi những lo lắng băn khoăn của mình, Bác lo lắng cho đoàn dân công nay không có chỗ ngủ không có chăn, màn, trời lại mưa thế này. Tôi nghe mà lòng thương xót và biết ơn vô cùng vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. Đêm đó, tôi và Bác cùng nhau thức tới tận sáng, đó là kỉ niệm mà mãi mãi tôi không thể nào quên.
Câu 2 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em
Trả lời
– Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác với chiến sĩ và dân công
” Rồi bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng.”
*
” Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn”
” Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau”
– Em thích nhất chi tiết “Sợ cháu mình giật thột/ Bác nhón chân nhẹ nhàng”
Câu 3 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ ( từ dòng 1-dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?
Trả lời:
– Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ
“Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm”
“- Bác ơi! Bác chưa ngủ
Bác có lạnh lắm không”
” Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn”
” Anh hoảng hốt giật mình”
” Anh vội vàng nằng nặc”
“Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác”
– Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất là: “- Bác ơi! Bác chưa ngủ/Bác có lạnh lắm không”
Câu 4 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?
Trả lời
– Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại 3 lần
– Ý nghĩa của việc điệp lại 3 lần là: Tương ứng với ba lần thức giấc của anh đội viên đều thấy Bác chưa ngủ, việc lặp lại nhằm nhấn mạnh sự lo lắng, yêu thương, chăn chở của Bác dành cho những người chiến sĩ, dân công. Đồng thời cũng thể hiện sự băn khoăn, lo lắng của anh đội viên dành cho Bác.
Câu 5 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.
Trả lời
– Một số yếu tố miêu tả trong văn bản là:
” Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác”
” Bác nhón chân nhẹ nhàng”
” Bóng bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngon lửa hồng”
– Em thích nhất là hình ảnh
” Bóng bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng”
– Tác dụng của yếu tố miêu tả trong câu thơ Ngoài trời mưa lâm thâm/ Mái lều tranh xơ xác” đã cho thấy hiện thực cuộc sống vô cùng khắc nghiệt, thiếu thốn, dữ dội mà những người lính phải trải qua.
Câu 6 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu:
Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.
Trả lời
– Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ dựa trên câu chuyện mà mình được nghe lại về Bác
– Sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ:
+ Giống nhau: Về nội dung đều thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân,tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ
+ Khác nhau:
+ Hình thức : 1 bài là văn xuôi, 1 bài diễn đạt bằng thơ (5 chữ)
+ anh đội viên) còn bài văn trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại
Tham khảo các bài Soạn văn lớp 6 ngắn nhất sách Cánh diều hay khác: